16ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (2)

Επιλογές του Ανδρέα Κ. Ανδρέου απο το 16ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών:

Η Καινοτομία στην Πνευματική Ιδιοκτησία: Το μοντέλο των αδειών Creative Commons.
Το θέμα που μου έκανε την μεγαλύτερη εντύπωση στο 16ο ΠΣΑΒ (Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών) ήταν αυτό με τα Creative Commons. (Δ. Καλλινίκου, Θ. Καρούνος, Μ. Παπαδόπουλος)

Είναι ένα θέμα που έχει να κάνει με την διαχείριση πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών στο διαδίκτυο. Είναι ουσιαστικά άδειες εκμετάλλευσης που δίνει ο ίδιος ο δημιουργός.

Την αρχική ιδέα είχε ο καθηγητής Lawrence Lessig ο οποίος ίδρυσε το Ίδρυμα Creative Commons βασισμένο στις αρχές του λογισμικού ανοιχτού κώδικα.
Βασικός στόχος είναι να μπορεί ο δημιουργός ενός ηλεκτρονικού (ή και άλλου) υλικού να μπορεί να χορηγεί άδεια χρήσης του έργου του με πιο ελεύθερο και ανοιχτό τρόπο.
Οι άδειες Creative Commons επιτρέπουν την ελεύθερη χρήση πέρα από τα όρια του fair use και των νόμιμων περιορισμών για τα πνευματικά δικαιώματα.
Στο χρήστη επιτρέπεται η διανομή, η παρουσίαση στο κοινό και η μετατροπή του έργου.

Από ότι βλέπω, το θέμα με τα Creative Commons δεν προκάλεσε μόνο το δικό μου ενδιαφέρον. Λίγες μέρες μετά το συνέδριο πραγματοποιήθηκε σχετική εκδήλωση στην Αθήνα με τον καθηγητή Lawrenz lessing.

Σας μεταφέρω μερικές από τις σημειώσεις ενός blogger για στη συγκεκριμένη εκδήλωση τα οποία πιστεύω ότι είναι μια πολύ καλή εισαγωγή για το θέμα.
Από το Blog ΑΚΥΡΟ:

------------------------------------------------------------------------

Ψηφιακές Βιβλιοθήκες και Πνευματικά Δικαιώματα
(Της Μαρίας Κανελλοπούλου-Μπόττη)

Πολλές βιβλιοθήκες στις μέρες μας δημιουργούν ψηφιακές βιβλιοθήκες είτε μόνες τους είτε στα πλαίσια μιας κοινοπραξίας.
2 Όψεις:
A. Τα δικαιώματα της Βιβλιοθήκης ως δημιουργού της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης.
B. Οι νομικές δεσμεύσεις που έχει η Βιβλιοθήκη ως προς τη συλλογή και τη ψηφιοποίηση του υλικού της.
Στο Ελληνικό δίκαιο επιτρέπεται η ψηφιοποίηση έργων που ανήκουν στο Δημόσιο (έργα των οποίων η προστασία έχει λήξει, είτε έργα τα οποία ο ίδιος ο δημιουργός τα έχει προσφέρει στο δημόσιο κτήμα και δεν διεκδικεί δικαιώματα, είτε έργα τα οποία ενοικούν εξ αρχής στο δημόσιο).
Για όλα τα άλλα έργα, ο κανόνας είναι ότι απαγορεύεται η ψηφιοποίηση τους αλλά και η διάθεση ψηφιακού υλικού στο κοινό.
Ειδικά για τις Βιβλιοθήκες και τα αρχεία: α) Η δημιουργία ενός πρόσθετου αντιτύπου του έργου επιτρέπεται χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή μόνο όταν πρόκειται για ένα έργο που ήδη έχει στη κατοχή της μια Βιβλιοθήκη – μη κερδοσκοπικός οργανισμός και το ψηφιοποιεί για σκοπούς συντήρησης ή και μεταβίβασης του σε άλλο μη κερδοσκοπικό οργανισμό, εφόσον όμως είναι αδύνατη η προμήθεια του έργου αυτού από την ελεύθερη αγορά σε σύντομο χρόνο και με εύλογους όρους. β) Επιτρέπεται η αναπαραγωγή (άρα και η ψηφιοποίηση) ενός έργου, όχι όμως για εμπορικό σκοπό, προς όφελος τυφλών και κωφάλαλων προσώπων, για χρήστες που έχουν αναπηρία.
Οι Βιβλιοθήκες προχωρούν σε ψηφιοποιήσεις, πολλές φορές με τη χρηματοδότηση Ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
Ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Λόγου (ΟΣΔΛ) απέστειλε επιστολή το 2006 προς 160 ελληνικές βιβλιοθήκες με την οποία διαμαρτύρεται για τις πρακτικές ψηφιοποίησης που χρησιμοποιούν οι βιβλιοθήκες και με την οποία τονίζει ότι θα πρέπει να λαμβάνεται άδεια από τον δημιουργό (για πρακτικούς λόγους οι άδεια να ζητείται από τον ΟΣΔΛ).
Το πρόβλημα αυτό το έχουν όλες οι Ευρωπαϊκές Βιβλιοθήκες.
Ευρωπαϊκή οδηγία 2001/29 λέει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέψουν υπέρ της αναπαραγωγής από βιβλιοθήκες και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η οδηγία αυτή ΔΕΝ είναι υποχρεωτική και δεν υιοθετήθηκε από όλα τα κράτη μέλη.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να φτιάξει την Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη (ρύθμιση ώστε να επιτρέπεται από δημόσια ιδρύματα να ψηφιοποιούν και να μετακινούν υλικό τηρώντας τις διεθνής συμφωνίες. Πρόνοια για τα «ορφανά έργα» (έργα των οποίων ο δικαιούχος δεν μπορεί να εντοπιστεί μετά από μια καλόπιστη έρευνα).
Οι 2 πιο ακραίες: 1. Να μην γίνεται ποτέ τίποτα πριν δοθεί άδεια ψηφιοποίησης από τον δημιουργό (από ομάδες συμφερόντων και δικαιούχων των έργων). 2. Να καταργηθεί εντελώς το copyright (από τους λεγόμενους αναρχικούς της πνευματικής ιδιοκτησίας)
Προτεινόμενες λύσεις: θέσπιση δικαιώματος στις βιβλιοθήκες να ψηφιοποιούν και να διακινούν το υλικό, μηχανισμός καταβολής αμοιβής στους δικαιούχους, καλόπιστη χρήση ορφανού έργου, σμίκρυνση χρόνου προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων, κλπ.
Google Library Project σταμάτησε λόγω αντίδρασης από τους εκδότες. Οι κανόνες δέχονται πιέσεις από κινήματα όπως αυτό της ανοικτής πρόσβασης και των άδειων χρήσης Creative Commons. Πρέπει να βρεθεί μια λύση προς το κοινό συμφέρων βιβλιοθηκών, δημιουργών και τελικά του συνόλου.

------------------------------------------------------------------------

Τα Ιστολόγια ως Μέσο Επιστημονικής Επικοινωνίας Ανάμεσα στις Βιβλιοθήκες και τους Βιβλιοθηκονόμους
(της Γεωργίας Κατσαρού).

Ο όρος Web2.0, χρησιμοποιείται για να περιγράψει την εξέλιξη του web με την ενεργότερη συμμετοχή του χρήστη με αυξημένη αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών στην οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν τα ιστολόγια (blogs), τα RSS Feeds, τα tags, τα wikis, το social bookmarking καθώς και άλλες υπηρεσίες που επιτρέπουν στους χρήστες να συμμετέχουν έμπρακτα και να έχουν πλήρη έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων. (Οι περισσότερες από αυτές τις υπηρεσίες είναι εντελώς δωρεάν ή με πολύ χαμηλό κόστος).
Library2.0 είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την υιοθέτηση του web2.0 και των πιο πάνω υπηρεσιών από τις βιβλιοθήκες.
Υπηρεσίες του Web 2.0 που χρησιμοποιούνται σε βιβλιοθήκες:
- Συγχρονισμένη ανταλλαγή μηνυμάτων. (Τα MSN messenger, Yahoo messenger, Google talk και Skype είναι τα πιο διαδεδομένα από αυτά). Η συζήτηση (chat) που γίνεται με αυτά τα εργαλεία, μπορεί να αποθηκευτεί για μελλοντική μελέτη και ανάλυση και να καταλογογραφηθεί .
- RSS Feeds. Είναι ένα κομμάτι κώδικα XML το οποίο είναι ουσιαστικά ένα κανάλι που μας οδηγεί στις νέες ενημερώσεις μιας σελίδας. Επειδή είναι αδύνατο για κάποιο να παρακολουθεί καθημερινά όλες τις ιστοσελίδες που του ορίζουμε δίνοντας μας τη δυνατότητα να ξέρουμε πότε και με τι ενημερώθηκε κάθε σελίδα. Η βιβλιοθήκη μπορεί να εκμεταλλευτεί την υπηρεσία αυτή για να ενημερώνει τους χρήστες της, αλλά και τους βιβλιοθηκονόμους για καινούργιες υπηρεσίες, για το νεοαποκτηθέν υλικό, για νέες καταχωρήσεις στο ιστολόγιο που μπορεί να διατηρεί αλλά και στον κατάλογο της.
- Wikis. Ποιο γνωστό από όλα είναι η Wikipedia. Φιλοσοφία των wikis είναι ότι ο καθένας μπορεί, όχι απλά να έχει πρόσβαση σε αυτά, αλλά να καταχωρεί και επιπλέον να επιμελείται όλα όσα είναι ακόμα καταχωρημένα. Ένα wiki θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη της συλλογής μιας βιβλιοθήκης (φανταστείτε ένα συλλογικό wiki όπου πολλές βιβλιοθήκες θα καταθέτουν τις βιβλιοπροτάσεις τους ή που στο οποίο οι χρήστες θα πρότειναν βιβλία). Εκεί θα μπορούσαν να ενημερώνονται οι χρήστες για τις νέες παραλαβές. Συνεργασία μεταξύ βιβλιοθηκονόμων διαφόρων βιβλιοθηκών (δημοσιεύσεις άρθρων, πρακτικών, ακόμα και προσωπικών επαγγελματικών εμπειριών).
- Social bookmarking. Αποθήκευση των bookmarks που μας ενδιαφέρουν, οργανώνονται με tags και τα μοιραζόμαστε με άλλους χρήστες.
- Δημοσίευση οπτικοακουστικού υλικού. Youtube (για βίντεο), Flickr (για φωτογραφίες), κλπ. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Βέροιας είναι το παράδειγμα μιας βιβλιοθήκης που κάνει χρήση αυτών των software.
- Κοινωνικά δίκτυα. MySpace, Facebook επιτρέπουν την ανταλλαγή μηνυμάτων, τη χρήση ο/α υλικού, συμμετοχή σε θεματικές ομάδες (π.χ. Library 2.0).
- Ιστολόγια (blogs). . Είναι ημερολόγια στα οποία ο καθένας μπορεί να καταγράφει την άποψή του για τα θέματα που τον ενδιαφέρουν, να καταγράφει την καθημερινή του ζωή, να ενημερώνει τους αναγνώστες του για συγκεκριμένα θέματα κτλ. Βοηθούν στην επικοινωνία την ανταλλαγή απόψεων και στην άμεση επικοινωνία. Έχουν χρήση από βιβλιοθήκες και ομάδες βιβλιοθηκονόμων.
- RSS feeds και ιστολόγια. Τα blogs προσφέρουν RSS feeds. τα RSS είναι μία τεχνολογία με τη χρήση της οποίας μπορεί κάποιος αναγνώστης να ενημερώνεται για τις ανανεώσεις σε μία ιστοσελίδα ή ενός blog κτλ. Κάνουμε copy-paste το url ή τον κώδικα rss της ιστοσελίδας που μας ενδιαφέρει σε έναν rss reader και κάθε φορά που δημοσιεύεται κάτι καινουργιο στη συγκεκριμένη σελίδα μας ενημερώνει ο reader για να μας. Το RSS reader (π.χ. Google Reader και Bloglines) μας ενημερώνουν αυτόματα κάθε φορά που γίνετε νέα καταχωρήση.
- Tags: Τα tags είναι ουσιαστικά ετικέτες που δημιουργεί από μόνος του ο χρήστης του διαδικτύου να οργανώσει μόνος του τις πληροφορίες χρησιμοποιώντας δικό του, ελεύθερο λεξιλόγιο. Τα θέματα που έχουμε σε ένα Blog για παράδειγμα, μπορούμε να τα οργανώσουμε σε tags.