Η εποχή των e-books
Η αγορά και πώληση του βιβλίου φαίνεται να γίνονται πλέον στο διαδίκτυο. Στην ημερίδα του ΚΕΒΕΠ ακούστηκαν πολλά και ενδιαφέροντα σχετικά με το βιβλίο
Γράφει ο
Ανδρέας Ριρής
Πολύς ντόρος γίνεται τον τελευταίο καιρό για τα πνευματικά δικαιώματα και στο χώρο των συγγραμμάτων, ειδικά στη σημερινή εποχή της ψηφιοποίησης. Για το λόγο αυτό, η Κυπριακή Ένωση Βιβλιοθηκονόμων - Επιστημόνων Πληροφόρησης (ΚΕΒΕΠ) διοργάνωσε πρόσφατα ημερίδα με τίτλο «Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Βιβλιοθήκες».
Πρώτος στο βήμα ανέβηκε ο δικηγόρος και διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αχιλλέας Αιμιλιανίδης, ο οποίος προσπάθησε να αποτυπώσει τις βασικές παραμέτρους του κυπριακού δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο κ. Αιμιλιανίδης ξεκαθάρισε ότι τα πνευματικά δικαιώματα ενός έργου τέχνης (συγγραφικού, μουσικού, κινηματογραφικού κλπ), διατηρούνται για 70 χρόνια από το θάνατο του δημιουργού.
Εξέφρασε, πάντως, τη διαφωνία του με αυτό το νόμο, «που διατύπωσαν οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών, υιοθετώντας τη γερμανική νομοθεσία», όπως είπε, και διερωτήθηκε «αν ένας συγγραφέας, την ώρα που γράφει ένα βιβλίο, έχει στο μυαλό του τι θα δώσει στον αναγνώστη ή αν μέσω του βιβλίου αυτού θα παίρνουν λεφτά τα εγγόνια του».
Πρωτιά της Κύπρου
Στη συνέχεια, το βήμα παρέλαβε ο Μάριος Αριστείδου, βοηθός υπεύθυνος του γραφείου Καταπολέμησης Κλοπής Πνευματικής Ιδιοκτησίας στην Αστυνομία Κύπρου. Ο κ. Αριστείδου διευκρίνισε ότι «η πνευματική ιδιοκτησία είναι τα αποκλειστικά δικαιώματα των δημιουργών στο έργο τους». Πρόσθεσε ότι παράβαση του νόμου περί Πνευματικής προνοεί πρόστιμο μέχρι περίπου 20 χιλιάδες ευρώ ή/και μέχρι τρία χρόνια φυλάκισης.
Συνεχίζοντας έδωσε μια αξιοπρόσεκτη πληροφορία. «Το 90% των φοιτητών στην Κύπρο φωτοτυπεί τα συγγράμματά του, ποσοστό που ξεπερνά αρκετά το 70% που παρατηρείται διεθνώς», υποστήριξε ο κ. Αριστείδου. Πρόσθεσε ότι κατά το 2009 έγιναν 1.500 καταγγελίες για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και κατασχέθηκαν 805.000 τεκμήρια (κυρίως δίσκοι ταινιών και μουσικής). Πάντως, ο κ. Αριστείδου σημείωσε ότι δίνεται ένα άτυπο δικαίωμα αντιγραφής του 10% ενός συγγράμματος σε φοιτητές και εκπαιδευτικούς για σκοπούς διδασκαλίας και επιμόρφωσης.
Δημόσιος δανεισμός
Για το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού ανέλαβε να μιλήσει η κ. Βασιλική Στρακαντούνα, βιβλιοθηκονόμος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η κ. Στρακαντούνα χαρακτήρισε «διττό» το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού, αφού «από τη μία στηρίζει την εκπλήρωση των στόχων των βιβλιοθηκών προάγοντας τον πολιτισμό και ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη και τη διάδοση της συγγραφικής δραστηριότητας, όμως από την άλλη αποτελεί επιμέρους εξουσία του περιουσιακού δικαιώματος του δημιουργού». Ο υπολογισμός του μπορεί να γίνει με τρεις διαφορετικούς τρόπους: α) μέσω του αριθμού των δανείων, β) μέσω του αριθμού των αντιτύπων και γ) μέσω του ορισμού εφάπαξ ποσού.
«Το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού εγκρίνεται από τους δημιουργούς», επεσήμανε η κ. Στρακαντούνα, «το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει και αμοιβή από τις βιβλιοθήκες προς τους δημιουργούς. Καθιερώθηκε αρχικά στις σκανδιναβικές χώρες και υιοθετήθηκε σταδιακά από 41 συνολικά χώρες, ενώ άλλες 28 βρίσκονται στη διαδικασία έγκρισης (σ.σ. περιλαμβάνεται η Κύπρος)», ανέφερε.
Στο θέμα τοποθετήθηκε και η ΕΕ, η οποία εξέδωσε οδηγία (2006/115/ΕΚ), που βάζει στο επίκεντρο προστασίας το δημιουργό, στον οποίο δίνει το δικαίωμα να παραχωρήσει αποκλειστικά το δικαίωμα δημόσιου δανεισμού σε συγκεκριμένη βιβλιοθήκη. Η ευρωπαϊκή οδηγία κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ του δανεισμού (χωρίς οικονομικό όφελος) και της εκμίσθωσης (με οικονομικό όφελος) ενός συγγράμματος. Από την Οδηγία υπάρχει δυνοτητα εξαίρεσης ορισμένων κατηγοριών βιβλιοθηκών, αλλα η ενορμόνιση εναπόκειται στους εθνικούς νομοθέτες οι οποίοι αποφασίζουν εάν θα επιλέξουν τη δυνατότητα παρέκκλισης του δικαιώματος δημόσιου δανεισμού και ποια ιδρύματα θα συμπεριλάβουν. Τα Ιδρύματα αυτά θα μπορούσαν να είναι οι δημόσιες ή οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες.
Τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση Βιβλιοθηκονόμων (EBLIDA) όσο και η Παγκόσμια Ένωση Βιβλιοθηκονόμων (IFLA) πιέζουν για μεγαλύτερη ευελιξία καθώς θεωρούν τις βιβλιοθήκες «το δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ του κοινού και των δημιουργών». Η κ. Στρακαντούνα απέρριψε τον ισχυρισμό περί «αποτροπής των πωλήσεων βιβλίων λόγω του δανεισμού από τις βιβλιοθήκες». Αντιπαράθεσε, μάλιστα, μια φράση του αγαπημένου συγγραφέα του ελληνικού κοινού για το 2009, Γιάννη Καλπούζου, που τάχθηκε ανοιχτά υπέρ των βιβλιοθηκών λέγοντας πως «είναι συνοδοιπόροι των δημιουργών και προωθούν τα έργα».
Ψηφιοποίηση συγγραμμάτων
Μια σημαντική παράμετρος της εποχής μας, που αφορά άμεσα τις βιβλιοθήκες, είναι η ψηφιοποίηση των συγγραμμάτων. Η κ. Σύλβια Κουκουνίδου, που εργάζεται στο γραφείο Ψηφιοποίησης και Αρχείων της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου, ανέπτυξε τις νέες δυνατότητες αλλά και τους περιορισμούς που επιφέρει η ψηφιοποίηση των βιβλίων.
Σύμφωνα με την κ. Κουκουνίδου, «το βασικότερο πλεονέκτημα της ψηφιοποίησης των συγγραμμάτων είναι η πολλαπλή και ταυτόχρονη πρόσβαση που μπορεί να έχει το αναγνωστικό κοινό σε ένα έργο». Επιπλέον, «τα κείμενα διατηρούνται ευκολότερα σε άρτια κατάσταση». Τόνισε, όμως, ότι «η ψηφιοποίηση του υλικού πρέπει να διέπεται από σχετική νομοθεσία, που να προστατεύει τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού, από τη μία, και του δικαιώματος ανοικτής πρόσβασης στην πληροφορία για το κοινό, από την άλλη. Επομένως, για την ισορροπία μεταξύ πνευματικών δικαιωμάτων και δικαιωμάτων του αναγνώστη κυρίαρχο ρόλο πρέπει να έχουν οι βιβλιοθηκονόμοι», κατέληξε η κ. Κουκουνίδου.
Φυσικό επακόλουθο της ψηφιοποίησης των συγγραμμάτων ήταν και η δημιουργία ψηφιακών βιβλιοθηκών και βιβλιοπωλείων. Η κ. Τατιάνα-Ελένη Συνοδινού, επίκουρη καθηγήτρια Ιδιωτικού Δικαίου στο τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, χαρακτήρισε τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία ως «επανάσταση». Τόνισε ότι «μέσω διαδικτύου πωλήθηκαν περισσότερα από 250.000 βιβλία».
Συνέχισε λέγοντας πως «η δημιουργία μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης, προϋποθέτει το σεβασμό των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και τα έργα που θα αποτελέσουν τα περιεχόμενά της πρέπει να έχουν εγκριθεί από το δικαιούχο. Παράλληλα, η ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί να προστατεύεται από το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας ως βάση δεδομένων, ενώ σημαντική κρίνεται η δυνατότητα εφαρμογής του δικαιώματος ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων, αναφορικά με την προστασία των περιεχομένων της ψηφιακής βιβλιοθήκης», σημείωσε η κ. Συνοδινού.
Τα creative commons
Η πιο διαδεδομένη πρακτική προστασίας των ψηφιακών βιβλιοθηκών είναι οι άδειες μη αποκλειστικής εκμετάλλευσης έργων, creative commons, για τις οποίες ο Μαρίνος Παπαδόπουλος (νομικός επικεφαλής της έκδοσης creative commons στην Ελλάδα) δήλωσε ότι «είναι το βέλτιστο νομοτεχνολογικό εργαλείο για τη δημιουργία ανοικτών βιβλιοθηκών». Προχώρησε λέγοντας πως «οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες της Κύπρου μπορούν να υιοθετήσουν άμεσα τις άδειες αυτές και να δώσουν ανοικτή πρόσβαση σε εκπαιδευτικές πηγές».
Οι άδειες αυτές επιτρέπουν ελεύθερη χρήση και αποσκοπούν στον επαναπροσδιορισμό της πνευματικής ιδιοκτησίας. «Καλύπτουν ουσιαστικά το κενό μεταξύ copyright και public domain», διευκρίνισε ο κ. Παπαδόπουλος. Η διάθεσή τους γίνεται δωρεάν μέσω διαδικτύου, με τρία βήματα: τη σύνοψη της άδειας, την πλήρη και αναλυτική διατύπωσή της και το τεχνολογικό της μέρος.
Καταλήγοντας ο κ. Παπαδόπουλος υπογράμμισε πως «οι άδειες creative commons είναι ένα μέσο καταπολέμησης των υπερβολικών απαιτήσεων που προβάλουν πολλές φορές οι εκδοτικοί οίκοι», ενώ τόνισε το γεγονός ότι «το Harvard έχει παραχωρήσει ανοιχτή πρόσβαση στα έργα τόσο των φοιτητών του, όσο και του εκπαιδευτικού του προσωπικού».
Κωδικός άρθρου: 947590
ΠΟΛΙΤΗΣ - 23/05/2010, Σελίδα: 67
http://www.politis-news.com/cgibin/hweb?-A=947590&-V=archivearticles
