Ψηφιοποίηση του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού

(Απο το περιοδικό "Σύγχρονη Άποψη", τχ. Ιαν. 2009)


Συνέντευξη Αντώνη Μαραθεύτη (Διευθυντής της Κυπριακής Βιβλιοθήκης και Εθνικός Αντιπρόσωπος για την Europeana) στον Δημήτριο Ηλιάδη.


Με την στήριξη της Ευρ. Επιτροπής, εγκαινιάστηκε στα τέλη Νοεμβρίου η Ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη «europeana.eu». Πρόκειται για ένα διαδικτυακό ιστότοπο στον οποίο η κάθε χώρα μπορεί να προσθέσει φωτογραφίες, βίντεο και κείμενα που σχετίζονται με τον πολιτισμικό της πλούτο. Π.χ. για την λογοτεχνία και τις εικαστικές τέχνες, την μουσική και τον κινηματογράφο, τις επιστήμες, την πολιτική και την ιστορία, την αρχιτεκτονική. Ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει πληροφορίες γύρω από κάποιο θέμα και να έχει πρόσβαση σε αυτό το υλικό. Προς το παρόν η πρόσβαση θα είναι δωρεάν, αλλά μελλοντικά θα γίνει προσπάθεια ένταξης και πρόσφατου υλικού με κάποια πρόνοια για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών. Το έργο θα χρηματοδοτηθεί κατά 80% από την ΕΕ με 6 εκατομμύρια Ευρώ για το διάστημα 2009-2011, ενώ το υπόλοιπο ποσό θα προέλθει από τα κράτη-μέλη και πολιτισμικά ινστιτούτα. Μέχρι στιγμής έχουν καταχωρηθεί περισσότερα από 2 εκατομμύρια βιβλία, χάρτες, ηχογραφήσεις, φωτογραφίες, αρχειακά έγραφα, πίνακες και ταινίες.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για το europeana.eu;

Όλα ξεκίνησαν από ένα ίδρυμα στο οποίο είναι μέλος η Κυπριακή Βιβλιοθήκη, το Conference of European National Librarians. Αυτό το ίδρυμα έχει δημιουργήσει την Ευρωπαϊκή Βιβλιοθήκη (The European Library), ένα δίκτυο που παρέχει πρόσβαση στο υλικό των ευρωπαϊκών εθνικών βιβλιοθηκών των χωρών που μετέχουν στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Η απόφαση του Google το 2004 για μαζική ψηφιοποίηση βιβλίων αποτέλεσε την βασική αιτία για αντίδραση εκ μέρους της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας έθεσε αρχικά το θέμα να δημιουργηθεί κάτι ανάλογο του Google από την ίδια την Ευρώπη, ώστε να υπάρχει ένα ισοζύγιο. Η θέση αυτή στηρίχτηκε από το Γάλλο Πρόεδρο Σιράκ και το θέμα ετέθη στην Ευρ. Επιτροπή, η οποία το είδε θετικά. Το EDLnet αποτελεί πρωτοβουλία που αναπτύχθηκε σε συνέχεια της σύστασης (recommendation) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις 24 Αυγούστου 2006 για την ψηφιοποίηση και ηλεκτρονική προσβασιμότητα σε θέματα πολιτιστικού περιεχομένου. Είναι ένα Θεματικό Δίκτυο που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα eContentplus, στο πλαίσιο της πολιτικής i2010. Το πρόγραμμα, το οποίο άρχισε το περασμένο Φθινόπωρο με την συνεργασία αρχείων, βιβλιοθηκών και μουσείων, είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία του πιλοτικού ιστότοπου, που παρουσιάστηκε στις 20 Νοεμβρίου 2008 στην Ευρ. Επιτροπή και στους Υπουργούς Παιδείας και Πολιτισμού, που είχαν συνάντηση εκείνη την ημερομηνία.

Η μεγάλη επιτυχία της Europeana οδήγησε στην προσωρινή αναστολή του δικτύου, αφού στην πρώτη ώρα της λειτουργίας του κατακλύστηκε από 10 εκατομμύρια επισκέπτες. Αναμένεται να επανέλθει αναβαθμισμένο τον Ιανουάριο.

Πώς προέκυψε η ανάθεσή σας ως εθνικού αντιπροσώπου για το πρόγραμμα;

Λόγω του ότι η Κυπριακή Βιβλιοθήκη, που είναι μέρος της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης, είχε άμεση σχέση με το θέμα, μου ζήτησαν να αναλάβω τον ρόλο του εθνικού αντιπροσώπου της Κύπρου. Όταν τέθηκε σε εφαρμογή το δίκτυο μας ζήτησαν να αρχίσουμε να τροφοδοτούμε με υλικό το γραφείο της Europeana, που βρίσκεται στην Χάγη. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται. Πρώτα απ’ όλα εμείς παίζουμε το ρόλο του aggregator, δηλαδή του συλλέκτη του υλικού, συντονίζουμε την προσπάθεια και, ακολούθως, στέλλουμε το υλικό στο γραφείο της Europeana. Αυτό προϋποθέτει ότι υπάρχουν ήδη οι παροχείς υλικού. Προσεγγίσαμε διάφορους οργανισμούς επειδή υπήρχε αρκετή βιασύνη στο να ετοιμαστεί κάτι γρήγορα, διότι έπρεπε να παρουσιαστεί μέχρι τον περασμένο Νοέμβριο. Η προτεραιότητα ήταν σε υλικό το οποίο έχει ήδη ψηφιοποιηθεί. Επικοινωνήσαμε με διάφορους οργανισμούς και τελικά πήραμε υλικό από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών (20 φωτογραφίες), το Αρχαιολογικό Μουσείο (20 φωτογραφίες) και το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου, που μας έδωσε την άδεια χρήσης για δύο χάρτες και ένα βίντεο για την Ασίνου που ετοίμασε ομάδα ερευνητών του Ινστιτούτου Κύπρου. Στο επόμενο στάδιο θα επικοινωνήσουμε με όλους τους οργανισμούς οι οποίοι έχουν υλικό και ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στο έργο.

Πόσο εύκολο ήταν το έργο προετοιμασίας του υλικού;

Υπήρξαν αρκετές δυσκολίες διότι έπρεπε να εμπλακεί το Τμήμα Υπηρεσιών Πληροφορικής για να ετοιμάσει το υλικό και να το ενσωματώσει στις ιστοσελίδες του Τμήματος Αρχαιοτήτων και του ΓΤΠ. Το ΤΥΠ ανταποκρίθηκε άμεσα παρα-μερίζοντας τις κανονικές γραφειοκρατικές διαδικασίες.

Υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε: Το υλικό παραμένει στους εξυπη-ρετητές (servers) των οργανισμών, οι οποίοι πρέπει να λειτουργούν επί 24ώρου βάσεως, και δεν αποστέλλεται στη Χάγη. Σε εμάς οι οργανισμοί στέλλουν κάποια δεδομένα και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις του υλικού, και εμείς περνούμε τα στοιχεία του αντικειμένου, ετοιμάζουμε τα μετα-δεδομένα, τα μορφοποιούμε κατάλληλα και τα στέλλουμε στην τεχνική ομάδα της Europeana.

Στην διαδικασία ένταξης του υλικού προκύπτουν κάποια πρακτικά προβλήματα:

1. Το υλικό πρέπει να είναι ψηφιοποιημένο. Αυτό είναι ευθύνη του ιδιοκτήτη του υλικού και όχι της Βιβλιοθήκης.

2. Το θέμα της διαφύλαξης των πνευματικών δικαιωμάτων πρέπει να ληφθεί υπόψη.

3. Προϋποθέτει την ύπαρξη τεχνικής υποδομής και υποστήριξης εκ μέρους των οργανισμών που επιθυμούν να προσφέρουν υλικό. Π.χ. λόγω του ότι το υλικό παραμένει στον εξυπηρετητή (server) του οργανισμού προκύπτει θέμα χωρητικότητας. Οι χιλιάδες φωτογραφίες, οπτικοακουστικά αντικείμενα κ.ά. χρειάζονται τεράστια μνήμη για να φιλοξενηθούν.


Το πρόβλημα της υποδομής σε υπολογιστές και τεχνικό προσωπικό δυσκολεύει το έργο σας. Θα μπορούσε να ανατεθεί η διαχείριση σε κάποιο κεντρικό οργανισμό;

Υπάρχει πάρα πολύ υλικό αλλά θα πρέπει να προηγηθεί η προεργασία. Τώρα, οι οργανισμοί οι οποίοι θέλουν να συμμετάσχουν θα πρέπει να προσπαθήσουν να εξασφαλίσουν οι ίδιοι την υποδομή. Διαφορετικά θα χρειαστεί να δημιουργηθεί μία υποδομή κάπου αλλού, με υπολογιστές ικανούς για να εντάξουν αυτό το υλικό. Είτε θα δημιουργήσεις την υποδομή ο ίδιος, είτε θα βασιστείς σε κάποιο ιδιώτη ο οποίος έχει την υποδομή και μπορεί να εξυπηρετήσει. Το θέμα είναι τί απόφαση θέλει το Υπουργείο ή η Κυβέρνηση για να προωθήσει αυτό το θέμα και εδώ πρέπει να δούμε ποιες είναι οι επιλογές που υπάρχουν και ποιες είναι οι δυνατότητές μας. Ναι μεν δεσμευόμαστε ως κράτος να κάνουμε κάτι σε αυτό το έργο, αλλά μέχρι τώρα ελάχιστα έχουν γίνει.

Μπορεί κάποιος ιδιώτης να στείλει υλικό στην Europeana; Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεματολογία;

Για το θέμα της ψηφιοποίησης, η ευθύνη εναπόκειται στον οργανισμό ή ιδιώτη ο οποίος έχει το υλικό, με κριτήρια που μας προκαθορίστηκαν. Εμείς δεν έχουμε πρόβλημα, αν κάποιος έχει κάτι που εμπίπτει μέσα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού ή είναι σε ψηφιακή μορφή και είναι σε κάποιο server που λειτουργεί επί 24ώρου βάσεως εμείς θα το προωθήσουμε για να μπει στην Europeana. Δεν υπάρχει θέμα δημόσιου και ιδιωτικού. Εμείς απλώς θέλουμε υλικό που αφορά την Κύπρο ή γενικά τον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό και υπάρχει στην Κύπρο, για να μπορέσουμε να αντιπροσωπεύσουμε την χώρα μας σε αυτό το δίκτυο.

Υπάρχουν κάποιες θεματικές ενότητες, για παράδειγμα πόλεις, κοινωνική ζωή, μουσική, αρχαιολογικά μνημεία, μετανάστευση, έγκλημα και τιμωρία, ταξίδια και τουρισμός, κλπ. Εμείς στείλαμε φωτογραφίες από το ΓΤΠ, φωτογραφίες από πριν το 1974 και την εισβολή, αποτελέσματα της εισβολής, σύληση της πολιτισμικής κληρονομιάς, κ.ά. Από το Τμήμα Αρχαιοτήτων συμπεριλήφθηκαν φωτογραφίες με δείγματα από τον αρχαιολογικό πλούτο της χώρας μας.

Τί αποφάσεις έχουν ληφθεί για το θέμα της ψηφιοποίησης από το κράτος;

Πρώτα απ’ όλα, έχει ληφθεί απόφαση για την δημιουργία Εθνικής Αρχής Ψηφιοποίησης, έγιναν κάποιες συναντήσεις και το θέμα έμεινε ως εκεί. Αναμένεται πως σύντομα θα προωθηθεί ξανά για υλοποίηση. Η Αρχή θα είναι αρμόδια για χάραξη της πολιτικής που θα πρέπει να ακολουθήσει η Κύπρος αναφορικά με το θέμα της ψηφιοποίησης, καθώς και το θέμα της υποδομής που χρειάζεται. Ακόμη, να καθορίσει ποιες είναι οι προτεραιότητες και ποιο υλικό θα προωθήσουμε. Αυτό σίγουρα δεν είναι κάτι το οποίο θα γίνει μέσα στους επόμενους μήνες. Τίθεται ένα σοβαρό πρόβλημα από τεχνικής πλευράς γιατί δυστυχώς η Βιβλιοθήκη δεν έχει μόνιμο υπάλληλο ο οποίος να είναι γνώστης της πληροφορικής, αλλά στηριζόμαστε σε ένα λειτουργό του ΤΥΠ που διαχειρίζεται παράλληλα και το Υπουργείο Παιδείας. Αν υπάρξει πολύ υλικό δεν θα έχουμε αρκετό προσωπικό για διεκπεραίωση της εργασίας.

Έχουν δοθεί κάποια κονδύλια για τις ανάγκες αυτού του έργου;

Επειδή όλα αυτά έγιναν πέρυσι δεν υπήρχε καμία πρόνοια για αυτά τα θέματα στους προϋ-πολογισμούς του 2008, ούτε του 2009. Δεν ξέρω αν γίνει κάτι μέσω του συμπληρωματικού προϋπολογισμού ή με άλλα κονδύλια τα οποία μπορούν να διατεθούν για το σκοπό αυτό. Θα συνεργαστούμε με τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες και το Υπουργείο Εσωτερικών που έχει την ευθύνη για οπτικο-ακουστικά θέματα στην ΕΕ, για να δούμε πως θα προχωρήσουμε. Σίγουρα θέλουμε στήριξη, πρέπει να έχουμε βοήθεια από το κράτος. Ο Υπουργός ήταν στις Βρυξέλλες στις 20 Νοεμβρίου και εκεί τους είπε ότι γίνονται προσπάθειες. Θα πρέπει να γίνουν περισσότερα.