Εκπαίδευση Βιβλιοθηκονόμων στη χρήση της νέας τεχνολογίας για τυφλούς χρήστες

Η νέα τεχνολογία έχει ενσωματωθεί στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες οι οποίες έχουν μετατραπεί σε ηλεκτρονικές και εκτός από το παραδοσιακό έντυπο υλικό, διαθέτουν και διαχειρίζονται ψηφιακό υλικό, ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων και διαδικτυακές πηγές.
Η χρήση των ηλεκτρονικών πηγών και του διαδικτύου αποτελεί στις μέρες μας αναπόσπαστο μέρος των σπουδών ενός φοιτητή.

Σταθμοί εργασίας για τυφλούς και μερικώς βλέποντες στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου (ΒΠΚ)

Η ΒΠΚ θέλοντας να βοηθήσει τους χρήστες με σοβαρά προβλήματα όρασης να αποκτήσουν πρόσβαση στις ηλεκτρονικές της πηγές, έχει εγκαταστήσει στους χώρους της ειδικά διαμορφωμένους σταθμούς εργασίας για τυφλούς και μερικώς βλέποντες.

Οι σταθμοί αυτοί αποτελούνται από ειδικά λογισμικά που βοηθούν:
α) τους τυφλούς χρήστες να διαβάζουν αυτά που υπάρχουν στην οθόνη μέσω ειδικής πινακίδας που εφαρμόζεται κάτω από το πληκτρολόγιο του υπολογιστή σε χαρακτήρες Braille, αναγνώσιμους δια της αφής,
β) τους χρήστες με σοβαρά προβλήματα όρασης να διαβάζουν τους χαρακτήρες από την οθόνη του υπολογιστή σε ειδικά μεγεθυμένη οθόνη και
γ) τους τυφλούς και τους μερικώς βλέποντες να χρησιμοποιούν τον υπολογιστή καθοδηγούμενοι φωνητικά από εξειδικευμένο λογισμικό.

Τα ειδικά μηχανήματα και τα λογισμικά που βρίσκονται στους σταθμούς εργασίας αναβαθμίζονται κάθε φορά που κυκλοφορεί κάποια ανώτερη τεχνολογία, έτσι ώστε να προσφέρονται στους χρήστες της ΒΠΚ που έχουν προβλήματα όρασης οι καλύτερες δυνατές υπηρεσίες.

Εκπαιδευτικές ανάγκες
Για να μπορούν τα άτομα με σοβαρά προβλήματα όρασης να χρησιμοποιήσουν το σταθμό εργασίας, θα πρέπει πρώτα να εκπαιδευτούν και να έχουν τη σωστή καθοδήγηση από τους βιβλιοθηκονόμους.
Όμως, εκπαίδευση χρειάζονται και οι ίδιοι οι βιβλιοθηκονόμοι, αφού πρόκειται για μια πολύ εξειδικευμένη υπηρεσία με ειδικό εξοπλισμό, η χρήση του οποίου δε διδάσκεται σε καμιά σχολή βιβλιοθηκονομίας. Επιπλέον, η τεχνολογία συνεχώς εξελίσσεται και βελτιώνεται προς όφελος των ατόμων με οπτικές αναπηρίες.
Κατά συνέπεια είναι αδήριτη η ανάγκη για συνεχή παρακολούθηση των διεθνών εξελίξεων στον τομέα αυτό αλλά και για συνεχή εκπαίδευση στα νέα εργαλεία που προσφέρει η νέα τεχνολογία.
Η εκπαίδευση τυφλών έχει και άλλες ιδιαιτερότητες για τις οποίες πρέπει να έχουν γνώση και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα οι εκπαιδευτές τους. Το γεγονός για παράδειγμα ότι οι τυφλοί δεν μπορούν να δουν εικόνα, να ξεχωρίσουν χρώματα, να διαβάσουν σαρωμένο κείμενο αν δεν γίνει πρώτα OCR (Optical Character Recognition), το γεγονός ότι κάποιες ιστοσελίδες είναι αφιλόξενες γι’ αυτούς, το ότι δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ποντίκι όπως όλοι οι άλλοι χρήστες, κλπ., πρέπει να είναι εν γνώσει τόσο του εκπαιδευτή όσο και εκείνου που θα ετοιμάσει το εκπαιδευτικό υλικό και το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα πραγματοποιηθεί η εκπαίδευση. Όλες αυτές οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των τυφλών, καθώς επίσης και η κατάλληλη ψυχολογική προσέγγιση την οποία πιθανόν να έχουν ανάγκη, πρέπει να μεταφέρονται με κάποιο τρόπο στον εκπαιδευτή που θα ασχοληθεί μαζί τους.
Η ΒΠΚ ήταν η πρώτη βιβλιοθήκη που επιχείρησε να εισαγάγει αυτή την υπηρεσία στην Κύπρο. Λόγω του ότι στη χώρα μας δεν υπάρχει η απαιτούμενη τεχνογνωσία, δημιουργήθηκε η ανάγκη συνεργασίας με άλλες χώρες πιο προηγμένες στον τομέα αυτό, όπως η Αυστρία και οι ΗΠΑ αλλά και επικοινωνίας, ανταλλαγής εμπειριών και αλληλοεκπαίδευσης με βιβλιοθήκες που είχαν τις ίδιες εμπειρίες και ιδιαιτερότητες με τη ΒΠΚ (π.χ. Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Μακεδονίας).
Λόγω της απομονωμένης γεωγραφικής θέσης στην οποία βρίσκεται η Κύπρος (νησί στο νοτιοανατολικότερο άκρο της Ευρώπης), είναι δύσκολη η μετακίνηση και η συχνή μετάβαση βιβλιοθηκονόμων για εκπαίδευση σε μεγαλύτερες χώρες που έχουν τη κρίσιμη μάζα τυφλών και έχουν επενδύσει σε αυτού του είδους τις υπηρεσίες.

Η λύση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ως ευέλικτη εκπαιδευτική εφαρμογή, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία που προσφέρει η νέα τεχνολογία για τη συγχρονισμένη αλλά και ασύγχρονη επικοινωνία διαδικτύου (π.χ. MSN messenger, SKYPE, Centra, Forum, κ.α.) μπορεί να δώσει τις λύσεις.
Με τη χρήση των πιο πάνω εργαλείων θα μπορούσε να γίνεται εκπαίδευση των βιβλιοθηκονόμων της Κύπρου μέσω διαδικτύου από πιο έμπειρους συναδέλφους τους του εξωτερικού, αντιμετωπίζοντας με αυτό τον τρόπο το πρόβλημα της απόστασης και της δυσκολίας συχνής μετάβασης στο εξωτερικό.
Εκπαίδευση στη χρήση της νέας τεχνολογίας για τυφλούς θα μπορούσε να γίνεται με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και στους ίδιους τους τυφλούς (οι οποίοι πιθανόν να έχουν δυσκολίες μετακίνησης) από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό της ΒΠΚ, το οποίο θα έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα, ακόμα και στο σπίτι τους (νοουμένου ότι έχουν σταθμό εργασίας εγκατεστημένο εκεί).
Με ειδικά εγκατεστημένο λογισμικό επικοινωνίας (φωνητικά ή και με γραπτή συνομιλία), ο βιβλιοθηκονόμος θα μπορούσε να καθοδηγεί και να εκπαιδεύει τον τυφλό χρήστη τόσο στη χρήση των ίδιων των σταθμών εργασίας, όσο και στη χρήση των ηλεκτρονικών πηγών που προσφέρει η Βιβλιοθήκη μέσω του διαδικτύου.
Το εκπαιδευτικό υλικό, ακουστικό και ψηφιακό, που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να είναι ειδικά σχεδιασμένο και να προσαρμοστεί στις ανάγκες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, βοηθώντας τους εκπαιδευόμενους να μαθαίνουν αποτελεσματικά με όσο το δυνατόν λιγότερη καθοδήγηση και να υποστηρίζει την αλληλεπίδραση εκπαιδευόμενου – εκπαιδευτικού υλικού.
Τέτοια παραδείγματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τυφλών φοιτητών και εκπαίδευσης των εκπαιδευτών τους υπάρχουν στο εξωτερικό και από αυτά θα πρέπει να αντληθούν παραδείγματα και συνεργασίες (π.χ. Washington State School for the Blind).

Συμπεράσματα
Η ιδιαιτερότητες που έχει η εκπαίδευση τυφλών προϋποθέτουν την απόκτηση τεχνογνωσίας η οποία υπάρχει μόνο στο εξωτερικό.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορούν να φανούν πολύ χρήσιμες τόσο για την εκπαίδευση των ίδιων των βιβλιοθηκονόμων, όσο και των χρηστών με προβλήματα όρασης, αφού μπορούν να εξουδετερώσουν το πρόβλημα της απόστασης μεταξύ των Κυπρίων βιβλιοθηκονόμων και συναδέλφων τους από το εξωτερικό, καθώς επίσης και τη δυσκολία μετακίνησης των ίδιων των τυφλών.
Επίσης, η εκπαίδευση ατόμων με προβλήματα όρασης απαιτεί τη χρήση των υπολογιστών και της νέας τεχνολογίας κάτι που κάνει και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση από την οποία μπορούν να αντληθούν παραδείγματα.

[Ανδρέας Κ. Ανδρέου, απόσπασμα από εργασία στο πλαίσιο του μαθήματος «Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση», Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Σπουδές στην Εκπαίδευση (Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση)», Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2007]