Η σχέση Βιβλιοθήκης , συγγραφέων και παιδιών - Προώθηση της φιλαναγνωσίας μεταξύ των παιδιών

(Εισήγηση απο το Συνέδριο για τη Φιλαναγνωσία)

Ο κόσμος μας καθημερινά δοκιμάζεται. Η κοινωνία μας αποχρωματίζεται. Τα παιδιά μας απομακρύνονται από την αθωότητα και τ’όνειρό τους.

Μετά τις διαπιστώσεις αυτές κρίναμε ως ένας πνευματικός χώρος, ως μια μικρή κιβωτός υπόστασης να δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά μας να αναλώσουν λίγο χρόνο στη μελέτη και στο διάβασμα αξιόλογων εντύπων, ελπίζοντας έτσι ότι θα τους δώσουμε τα εφόδια για να χαράξουν μια δική τους πορεία μέσα στο χρόνο αυτό της ανήσυχης ζωής μας.

Εδώ και μερικά χρόνια σκεφτήκαμε και εφαρμόσαμε ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων, παρουσίασης συγγραφέων και των έργων τους με στόχο μοναδικό να αγαπήσει το παιδί το βιβλίο και να του γίνει σύντροφος καλός για την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.

Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Στροβόλου όπου εργάζομαι πρωτοκαθιέρωσε το θεσμό των Λογοτεχνικών Πρωϊνών που σταδιακά υιοθετήθηκε και από αρκετές από τις υπόλοιπες δημοτικές βιβλιοθήκες, ως επί το πλείστον στην επαρχία Λευκωσίας.

Το πρόγραμμα αυτό ξεκίνησε έχοντας δυο βασικούς στόχους. Πρώτιστα, να καινοτομήσει επιδιώκοντας την αλλαγή στη νοοτροπία της απλής – θα τολμούσα να πώ και μονότονης καμιά φορά - ανάγνωσης λογοτεχνικών βιβλίων μέσα στην τάξη και κατά δεύτερο, αλλά εξίσου σημαντικό λόγο, να επιδιώξει την ανάδειξη και στην εκπαιδευτική κοινότητα της διδακτικής τής λογοτεχνίας.

Ποιος θα μπορούσε να δώσει τη ζωντάνια και την αμεσότητα στο βιβλίο εκτός από τον ίδιο το συγγραφέα!

Με αυτό λοιπόν το σκεπτικό άρχισε η συνεργασία της Δημοτικής Βιβλιοθήκης με τους Κύπριους συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας , μέλη του ΚΣΠΝΒ με τελικό αποδέκτη τα παιδιά των δημοτικών σχολείων της περιφέρειάς της.

Σήμερα, 14 χρόνια μετά την πρώτη συνάντηση, έχοντας την άποψη του έμπειρου πλέον κριτή μπορούμε να δηλώσουμε ότι το εγχείρημα πέτυχε και συνεχίζεται αδιάκοπα με την ίδια επιτυχία σε εβδομαδιαία βάση. Τα παιδιά έχουν αντιληφθεί ότι δε θεωρείται μάθημα η επίσκεψή τους στη βιβλιοθήκη, αλλά μια ευκαιρία για να γνωρίσουν από κοντά τόσο το συγγραφέα του αγαπημένου τους βιβλίου όσο και το χώρο της βιβλιοθήκης. Οι συγγραφείς αφιλοκερδώς και με πολλή προθυμία ενισχύουν το θεσμό.Το γνωστικό-επιστημονικό κέρδος είναι αμφίδρομο και για τους τρεις φορείς, βιβλιοθήκη- συγγραφείς- παιδιά.

Παρόλο που οι ομάδες των παιδιών είναι κάθε βδομάδα διαφορετικές εντούτοις υπάρχει ομοιότητα στις ερωτήσεις που υποβάλλουν. Οι πιο συνηθισμένες από αυτές απευθύνονται καταρχήν στο βιβλιοθηκονόμο και αφορούν το πότε λειτούργησε η βιβλιοθήκη, πόσα βιβλία διαθέτει και ποιο είναι το ωράριο λειτουργίας της.

Ο φιλοξενούμενος συγγραφέας δέχεται και αυτός διάφορες ερωτήσεις όπως για το πότε γεννήθηκε, πόσα βιβλία έχει γράψει, πότε έγραψε το πρώτο του βιβλίο, τι ετοιμάζει για τη συνέχεια, πόσο χρόνο χρειάζεται να γράψει ένα βιβλίο και πώς γεννιούνται οι ιδέες για τα βιβλία του.

Επιπλέον, τους δίνεται η ευκαιρία να ξεφυλλίσουν τα βιβλία και να ακούσουν το συγγραφέα να διαβάζει αποσπάσματα από τα βιβλία του. Συνήθως επιλέγεται ένα ελκυστικό κομμάτι για να κεντρίσει το ενδιαφέρον των παιδιών. Μερικοί από τους συγγραφείς χρησιμοποιούν παράλληλα και σύγχρονα μέσα όπως cd , προσχέδιο εικονογράφησης βιβλίου κλπ. θέλοντας να περάσουν έμμεσα το μήνυμα ότι τεχνολογία και βιβλίο μπορούν να συνυπάρξουν.

Αγαπητοί φίλοι,

Η λογοτεχνία, σε όλα της τα είδη, συσφίγγει τους δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων, τους ενώνει.

Η συνεργασία του συγγραφέα με τη βιβλιοθήκη είναι σημαντικός παράγοντας για την προώθηση του βιβλίου.Η πρόσκληση αναγνωρισμένων λογοτεχνών αλλά και άλλων συντελεστών της δημιουργίας ενός βιβλίου (εικονογράφων κλπ) συμβάλλει έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια στενότερη σχέση του μικρού κυρίως αναγνώστη με το βιβλίο.

Μέσα από τέτοιου είδους συναντήσεις ο συγγραφέας εξάγει τα δικά του συμπεράσματα όσον αφορά τις προτιμήσεις των παιδιών για το θέμα του βιβλίου και συγκεκριμένα την ανάγκη τους για περισσότερη περιπέτεια, για περισσότερο και πιο αυθεντικό χιούμορ, για πιο πλούσια εικονογράφηση και κυρίως για πρωτοτυπία.

Η κριτική από μέρους των παιδιών κατά τη διάρκεια των συναντήσεων επιβεβαιώνει την επιτυχία της προσπάθειας. Τα παιδιά γνωρίζουν από κοντά το συγγραφέα, νοιώθουν οικειότητα. Εκεί που θεωρούσαν ότι οι οι συγγραφείς είναι απλησίαστοι γίνονται φίλοι και εξακολουθούν να κρίνουν αμερόληπτα μετά την προσωπική γνωριμία. Μερικούς συγγραφείς τους συμπαθούν πάρα πολύ και άλλους λιγότερο. Κάποια έργα τους αρέσουν μερικά όχι.

Οι μαθητές αλλά και τα παιδιά μικρότερης ηλικίας έρχονται σε καθημερινή επαφή με βιβλία που οφείλουν να διαβάσουν που τους υποδεικνύουν είτε οι γονείς είτε οι δάσκαλοι τους. Τί χρειάζεται να γίνει: πρέπει να βρεθούν τρόποι με τους οποίους τα παιδιά να μάθουν να ταξιδεύουν στον κόσμο του βιβλίου, να επικοινωνούν από μόνα τους και δημιουργικά. Να βλέπουν το βιβλίο ως φίλο, ως σύντροφο, ως ψυχαγωγία , ως πηγή πληροφόρησης και ως το μέσο με το οποίο να μπορούν να λύνουν τις απορίες τους και με τη δική τους σκέψη και φαντασία να κρίνουν και να επιλέγουν αυτό που επιθυμούν.

Με την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας βοηθούμε τα παιδιά να αναπτύξουν την πρωτοβουλία και να διαμορφώνουν το χαρακτήρα τους. Κατά συνέπεια, να μπορούν να αντιστέκονται στους πειρασμούς (ναρκωτικά,εγκληματικότητα). Αυτό θα πρέπει να γίνει οργανωμένα, με επιστημονικό τρόπο και με διάφορες μεθόδους σύγχρονες και αποτελεσματικές.

Η οικογένεια, το σχολείο, οι βιβλιοθήκες (σχολικές, δημοτικές, δημόσιες) θα πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο. Στις μέρες μας, η στενή συνεργασία οικογένειας και σχολείου, η δημιουργία και ο εμπλουτισμός των βιβλιοθηκών είναι πρωταρχικά θέματα προς βελτίωση.

Είναι καιρός να συνειδητοποιήσουν οι ιδιωτικοί και οι δημόσιοι φορείς ότι το βιβλίο δεν είναι είδος πολυτελείας αλλά αναγκαία πνευματική τροφή για όλους και ειδικά για τα παιδιά όλων των ηλικιών, προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας.

Η βιβλιοθήκη δεν είναι ένας χώρος με στοιβαγμένα βιβλία στα ράφια αλλά ένα πολιτιστικό κέντρο. Η βιβλιοθηκονομία ως επιστήμη και οι καταρτισμένοι βιβλιοθηκονόμοι μπορούν έχοντας τα κατάλληλα κίνητρα, κυρίως θα έλεγα την οικονομική επιχορήγηση, να συμβάλουν στην προβολή και στην διάδοση του βιβλίου στους χρήστες των β/θηκών κάθε ηλικίας, κυρίως βέβαια στα παιδιά.

Ο ρόλος τού βιβλιοθηκονόμου, γενικά της βιβλιοθήκης στη διάδοση τής φιλαναγνωσίας στα παιδιά είναι πολύ σημαντικός. Αφού οργανώσει σωστά το υλικό της βιβλιοθήκης, πρέπει να είναι σε θέση να δώσει κάθε πληροφορία γι΄αυτό στους χρήστες της. Είναι υποχρέωση του βιβλιοθηκονόμου να κινήσει το ενδιαφέρον των παιδιών για το διάβασμα και κατ’ επέκταση, για τον κόσμο της παιδικής λογοτεχνί-ας. Οφείλει να γίνεται ο μεσολαβητής στον οποίο θα προσφεύγουν τα παιδιά που αισθάνονται την ανάγκη να γνωρίσουν την παιδική λογοτεχνία. Πρέπει να είναι υπομονετικός και με κατανόηση να δέχεται τους μικρούς επισκέπτες και με τον δικό του τρόπο να προσπαθεί να πείσει το παιδί πως αξίζει να ταξιδέψει στον κόσμο της λογοτεχνίας παρόλες τις δυσκολίες. Η διαμόρφωση όμορφου και άνετου περιβάλ-λοντος στο χώρο της β/θήκης είναι επίσης στα καθήκοντά του, ούτως ώστε οι μικροί επισκέπτες ν΄αγαπήσουν το χώρο και να νοιώθουν ευχάριστα όταν βρίσκονται σε αυτό. Σε αυτό το σημείο βέβαια ανοίγεται ένα άλλο κεφάλαιο, το πώς δηλαδή η βιβλιοθήκη θα μπορούσε πρακτικά να διαμορφωθεί , το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει ένα από τα θέματα ενός μελλοντικού συνεδρίου.

Επικεντρώθηκα στο θεσμό των Λογοτεχνικών Πρωϊνών γιατί είναι μια προσπάθεια στην οποία συμμετείχα από τη γέννησή της και μπόρεσα να δώσω τα προσωπικά μου συμπεράσματα.

Υπάρχουν ωστόσο και αρκετοί άλλοι τρόποι με τους οποίους μπορεί μια β/θήκη και ένας βιβλιοθηκονόμος να ελκύει το ενδιαφέρον των παιδιών. Θα μπορούσα να αναφέρω, πάλι από προσωπική εμπειρία:

1. διαγωνισμούς ανάγνωσης βιβλίων - θέσπιση βραβείων
2. δραστηριότητες που έχουν σχέση με το είδος και τη θεματολογία του βιβλίου (θέατρο, ζωγραφική μουσική)
3. παρουσίαση βιβλίων - νέων εκδόσεων
4. έρευνες με εμπλοκή των σχολείων (θα σας παρουσιάσουμε στη συνέχεια το πόρισμα μιας τέτοιας έρευνας)
5. δημιουργικό γράψιμο μεταξύ των παιδιών (π.χ. πως είδαν την επίσκεψη στη β/θήκη, για την περιοχή τους κλπ)
6. δημιουργία γωνιάς ανάγνωσης στο χώρο της β/θήκης σε συνεργασία με τους συγγραφείς επ΄ευκαιρία κάποιας εορτής π.χ. Χριστούγεννα - Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου
7. συνεργασία με τα ΜΜΕ, να προταθεί δηλαδή η παρουσίαση σύντομης εκπομπής αφιερωμένης στο βιβλίο όπου θα γίνεται παρουσίαση βιβλίων ή ακόμη παρουσίαση δραστηριοτήτων των βιβλιοθηκών με συμμετοχή παιδιών και εκπαιδευτικών.
8. η έκδοση μικρών εφημερίδων για παιδιά (να συμμετέχουν στη συγγραφή και τα ίδια τα παιδιά)


Η πρόοδος της τεχνολογίας, τα καινούργια μέσα πολιτισμού,η τηλεόραση,οι Η/Υ, το διαδίκτυο και οι ψηφιακοί δίσκοι έχουν γίνει κομμάτι της ζωής των σύγχρονων παιδιών και θα μπορούσαν να διαδραμματίσουν γενικότερα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας μέσω της εικόνας. Δημιουργούνται βέβαια άλλες παράμετροι πηγής προβλημάτων οι οποίες στο πλαίσιο αυτής της παρουσίασης δεν ενδείκνυται να αναλυθούν αφού το θέμα αυτό είναι πολυδιάστατο. Υπάρχει λοιπόν στο εξής ο κίνδυνος παραγκώνισης του βιβλίου. Μήπως τελικά θα καταντήσει κι αυτό μουσειακό έκθεμα;

Ο γνωστός επιστήμονας του 20ου αιώνα Αλμπέρτ Αϊστάιν είπε κάποτε πως η φαντασία είναι πιο σημαντική από τη γνώση. Κάποτε ζήτησε την συμβουλή του μια μητέρα για το πώς θα βοηθούσε τον γυιό της να γίνει επιστήμονας κι ο Αϊστάιν τη συμβούλεψε όπως διαβάζει παραμύθια, παραμύθια. Το παραμύθι βοηθά τα παιδιά να δημιουργούν με τη φαντασία τους τους ήρωες της ιστορίας με τον δικό τους συναισθηματικό τρόπο και συνάμα να μαθαίνουν τη ζωή και την κουλτούρα των προγόνων τους. Τίποτα δεν εμποδίζει λοιπόν τη συνύπαρξη τεχνολογίας-βιβλίου, με την προϋπόθεση αυτό να γίνει σε σωστές βάσεις χωρίς να προωθείται το ένα εις βάρος του άλλου.

Παρόλες ωστόσο τις δυσκολίες που συναντά το βιβλίο στις μέρες μας, εξακολουθεί ανεπηρέαστα να είναι το εγκυρότερο μέσο διεθνούς επικοινωνίας.

Μάλιστα παρατηρείται μεγάλη εκδοτική δραστηριότητα και ειδικότερα το παιδικό βιβλίο διεκδικεί αρκετά ψηλό ποσοστό. Είναι λυπηρό όμως που τα παιδιά δε διαβάζουν λογοτεχνία στο βαθμό που θα περίμενε κανείς, με συχνότερη δικαιολογία την έλλειψη ελεύθερου χρόνου.

Ας στείλουμε το μήνυμα ότι «το διάβασμα είναι πολιτισμός» και ότι από μικρή ηλικία διαπλάθει χαρακτήρες, πλουτίζει με γνώσεις δίνει τη δυνατότητα στα ίδια τα παιδιά να ψάχνουν και να ερευνούν ακόμα και τα πιο πολύπλοκα θέματα. Καλλιεργεί την τέχνη του λόγου. Διαμορφώνει την προσωπικότητα.

Ελπίζω και εύχομαι αυτή η καθ’όλα πρωτοποριακή πρωτοβουλία τού σημερινού συνεδρίου να έχει συνέχεια και διάρκεια για το καλό των παιδιών μας που τόσο πολύ και επιτακτικά το έχουν ανάγκη. Είναι στο χέρι μας να προχωρήσουμε ώστε στη διάθεση των παιδιών μας να φθάσουν πολλοί τόμοι βιβλίων. Οφείλουμε να προσπαθήσουμε όλοι στο να γίνει πιο στενή η συνεργασία οικογένειας – σχολείου -βιβλιοθήκης. Πρωταρχικός είναι ο ρόλος του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, το οποίο ήδη επενδύει κονδύλια, προωθεί την ίδρυση οργανωμένων βιβλιοθηκών και στα σχολεία, επιτρέπει να εισαχθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα δραστηριότητες σχετικές με την προώθηση γνωριμίας των παιδιών με το βιβλίο και τον συγγραφέα, ενισχύει την προσπάθεια των οργανωμένων φορέων όπως της τοπικής αυτοδιοίκησης για την δημιουργία δανειστικών βιβλιοθηκών. Στο σημείο αυτό μπορούμε ν’ αναφέρουμε και το σημαντικό ρόλο των σχέσεων και της συνεργασίας που αναπτύσσονται για την προώθηση της φιλαναγνωσίας με σχολικούς και εξωσχολικούς παράγοντες. Τέλος, το κυριότερο και σημαντικό είναι η ίδρυση μιας σύγχρονης Κρατικής Βιβλιοθήκης.

Η Βιβλιοθήκη τού Δήμου Στροβόλου, ανάμεσα στις άλλες δραστηριότητες και εκδηλώσεις της, προχώρησε και ένα βήμα πιο μπροστά. Σε συνεργασία με το Δημοτικό Σχολείο Αποστόλου Βαρνάβα Στροβόλου, αφού ετοιμάστηκε ένα ερωτη-ματολόγιο που κυκλοφόρησε σε όλα τα δημοτικά σχολεία του Δήμου, μετά από σχετική έγκριση του Υπουργείου Παιδείας, διεξήγαγε έρευνα με θέμα «Αναγνωστικές Συνήθειες των μαθητών Δημοτικών Σχολείων Δήμου Στροβόλου». Το πόρισμα αυτής της έρευνας επεξεργάστηκε από τους Κυριάκο Γεωργίου και Χριστόφορο Χριστοφόρου, ερευνητές του Κέντρου Ερευνών και Ανάπτυξης του Intercollege. Η αγαπητή φίλη Μύρια Νικολαϊδου, εκπαιδευτικός, β.δ., η οποία συνέβαλε τα μέγιστα για την πραγματοποίηση και επιτυχία αυτής της έρευνας, θα σας παρουσιάσει μέρος του πορίσματος τής έρευνας.

Θα ήθελα να τελειώσω με τις σκέψεις τής συγγραφέως Λίλας Κονομάρα:

«Η βιβλιοθήκη μπορεί να αποτελέσει ένα ζωντανό χώρο εκδηλώσεων, φέρνοντας τα παιδιά σε επαφή με όλες τις πτυχές του πολιτισμού. Συγγραφείς, ζωγράφοι, μουσικοί, μπορούν να έρθουν να μιλήσουν οι ίδιοι για τους ήρωες τους και τα έργα τους, όπως και κάθε είδους επιστήμονες ή τεχνίτες να παρουσιάσουν το γνωστικό τους αντικείμενο. Ακόμη και μια εκδρομή μπορεί να σχεδιαστεί ολόκληρη μέσα από τη βιβλιοθήκη ή να στηθεί ένα παιδαγωγικό project.
Στα παλιά τα χρόνια ,που τα ταξίδια ήταν δύσκολα, υπήρχαν οι παραμυθάδες που γυρνούσαν από τον ένα τόπο στον άλλο και κουβαλούσαν ιστορίες. Δικοί μας παραμυθάδες μπορούν να είναι σήμερα οι βιβλιοθήκες. Γιατί όλοι μας άλλωστε, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, αυτό κάνουμε. Ακούμε ή λέμε ιστορίες. Ο καθένας μας μεταφέρει ιστορίες μέσα στο χρόνο.Και δεν νομίζω πως μπορεί να βρει μεγαλύτερη ανταπόκριση απ’ όση υπάρχει στο μαγεμένο βλέμμα ενός παιδιού».

Δέσπω Ασπρή – Μασούρεκκου
Βιβλιοθηκονόμος
Δημοτική Βιβλιοθήκη Στροβόλου

ΔΜ
Οκτ. 2007